دکتر خالد احمد بهجت حسینی ؛ سناریست و کارگردان مصری که از اساتید سینما در دانشگاه قاهره مصر به شمار می رود برای چند روزی به همراه هیأتی به ایران آمد و با برخی سینماگران ایرانی و کارشناسان فرهنگی رسانه ای کشور ملاقات و گفتگو داشت.دکتر حسینی از مفاخر و اساتید سینمای مصر به شمار می رود و پدر وی یکی از نویسندگان سرشناس مصری است. حضور وی در ایران  با طلیعه ای  از امید همراه بود که شاید روزی تولید مشترک ایرانی  با سایر کشورهای مسلمان منطقه پس از پشت سر گذاشتن تحولات مربوط به  بیداری اسلامی، در خاورمیانه محقق شود . سینماپرس برای این گفتگو از علیرضا پورصباغ منتقد و نویسنده سینمایی دعوت کرد تا طرف دیگر گفتگو با  دکترحسینی باشد. این روزها که جشنواره بین المللی اسماعیلیه با حضور آثار سینمایی از سراسر دنیا در مصر در حال برگزاری است نظر خوانندگان گرامی را به گپ و گفت این منتقد با کارگردان مصری جلب می نماییم:

*آقای دکتر احمد حسینی شنیدیم که با سناریو به ایران آمده اید ضمن اینکه با یکی از بازیگران ایرانی ( مصطفی زمانی) این سناریو را در میان گذاشته اید . آقای مصطفی زمانی را از چه طریق می شناسید ؟

- سریال یوسف پیامبر(ص) در کشورهای اسلامی از جمله مصر مورد استقبال خوبی قرار گرفته است و ایشان را به دلیل حضور متفاوت در این سریال می شناسم .بازیگر بسیار توانایی هستند و بنده نمی دانستم ایفای نقش یوسف پیامبر نخستین فعالیت ایشان در این سریال به شمار می رود .ضمن اذعان به توانایی ها ایشان ،پتانسیل خوبی برای حضور وی در آثار بین المللی وجود دارد .

* تا آنجایی که بنده خبر دارم بسیاری از شبکه های عربی با پخش سریال یوسف پیامبر مخالفت کرده اند شما  از طریق شبکه های تلویزیونی  سریال را دیده اید یا ازطریق کپی های قاچاق ؟

این سریال مخاطبان عرب زبان فراوانی دارد و بسیاری از شبکه های عربی که در گام نخست حاضر به پخش آن نشدند با پخش از شبکه های عربی سایر شبکه های  خاورمیانه، در تنگنای رقابت قرار گرفتند و به دلیل فضای رقابتی، بسیاری از شبکه های عرب زبان مجبور به خرید سریال یوسف شدند و به هر حال این سریال از چهار شبکه مصری پخش شد.

* از کدام شبکه ها؟

- دریم ، حکایات و نروما ،شبکه هایی هستند که به صورت اختصاصی سریال را در چندین نوبت  پخش کردند   .

*می دانید دقیقا همین امروز که من و شما باهم صحبت می کنیم نزدیک به ۴۳ سال  است که در ایران هیچ فیلمی از سینمای مصر اکران نشده است؟

اینطور نیست، حدود ۵۰ فیلم مصری در این سالیان در ایران نمایش داده شده است  .

* کجا اکران شده اند؟ اکران عمومی  یا جشنواره ها؟

-در جشنواره ها.

* از سال ۱۹۶۰ به جهت تیرگی روابط شاه ایران با دولت مصر دیگر هیچ فیلمی از مصر در ایران اکران عمومی نشد. آخرین فیلمی که در ایران اکران شد «نغمه فی حیاتی» بوده است.سینمای مصر در فواصل سالهای ۱۹۴۵تا ۱۹۶۰ تأثیر بسیاری برشیوه روایتگری درسینمای ایران داشته است.در ایران ملودرام های بسیاری  از سینمای مصر اکران شدکه تا حدودی شباهت فراوانی به آثار سینمای هند داشت . چرا تا قبل از جریان متفکر یوسف شاهین ،صالح ابوسیف ،توفیق صالح ،هنری برکات، عمده تولیدات سینمای مصر با سازو کارتجاری و توده پسند تولید می شد و قرینه تولیدات سینمای هند .مثلا آواز خواندن و رقص در تولیدات ماقبل ظهور یوسف شاهین و سایرین که نام بردم جزلاینفک تولیدات سینمای مصر بوده است ؟

- برای پاسخ به این سؤال باید باید تاریخ سینمای مصر را مرور کنیم . سینمای مصر از ابتدای پیدایش کاملا ملی و مردمی بود . اولین هدف ما در سینما ، آموزش به افراد، جهت فعالیت در حوزه سینما در کشورمان بود. یعنی در ابتدای تولد صنعت سینمای مصر عمده فعالیت ها، مبتنی بر کادر سازی و افزایش فعالان سینمایی  وعوامل حرفه ای تولید بود . طبیعتا برای کادر سازی و فعالیت گسترده باید سینمای مصر گردش مالی می داشت به همین دلیل فیلم هایی ساخته می شد که هدف گذاری اش جلب توده ها بود . همانطور که اگر کشاورزی بخواهد زراعت را شروع کند باید در ابتدا ، قواعد کشاورزی را حین فعالیت تحصیل کند .ضمن اینکه درآمدی هم برای توسعه فعالیت هایش داشته باشد . اولین هدف سینمای مصر هم  ایجاد زیرساخت های لازم و کادرسازی در  عرصه سینما بود . به همین دلیل عمده تولیدات با در نظر گرفتن ذائقه آن دوران مخاطبان ساخته می شد.

وقتی توده ها در مصر و خاورمیانه از تولیدات سینمای مصر استقبال کردند سینمای مصر توانست  گردش مالی داشته باشد و گردش مالی مورد اشاره موجب اعتلای نیروها ی متخصص شد و توانستیم اولیه های مورد نیاز جهت توسعه و راه اندازی جریان سینمایی را طبق نظام بازار آزاد سینما بدست آوریم ؛در مرحله بعد  افرادی را جهت آموزش در امور سینما در رشته های فیلمنامه نویسی ، کارگردانی و... انتخاب کردند و سپس آنها را برای آموزش علوم مورد نیاز به فرانسه فرستادند. یوسف شاهین در واقع متولد همین جریان است .اما تا قبل از اعتلای سینما یعنی چند سالی قبل از به قدرت رسیدن جمال عبدالناصر و جنگ ۶ روزه سینمای مصر تحت تأثیر نفوذ و سطره یهودیان مصری بود.

منظورتان همان جریانی سینمایی که توسط توقو مزراحی و امثالهم هدایت می شد ؟

-« توقومزراحی » یکی از تاثیر گذار ترین و جریان ساز ترین تهیه کنندگان سینمای مصر به شمار می رود . او استودیوهای شخصی فراوانی داشت و از طرف یهودیان حمایت می شد . وی توانسته بود با استفاده از امکاناتی که در اختیار داشت سینمای مصر را تحت اختیار و تکلف خود داشته باشد .

- آیا می توان گفت که سیطره یهودیان سبب شده بود سینمای مصر به نوعی دچار ابتذال شود  و تولید ملودارم های نازل با حضور خوانندگانی مثل لیلی مراد یا ام کلثوم و فیلم های اسماعیل اترش تحت تاثیر این جریان تولید شود ؟

- خیر! خود مردم مصر این فضا را در سینما می پسندند ، سینمای مصرمی خواست به مسیر بالنده تری حرکت کند اما افرادی نظیر مزراحی و ذائفه مخاطبان آن زمان عاملی برای تولید چنین آثاری شده بود .

* اما  سینمای پاپیولار و عامه پسندانه طی سالهای ۱۹۱۴ تا دهه پنجاه  جریان تولید غالب به شمار میرفت .

- چون یهودیان سرمایه گذارهایی خوبی در این زمینه کرده بودند،سینمای مصر از بدو فعالیت در انحصار یهودیان بود و تولیدات سینمای مصر خواست جریان فکری حاکم سینما در آن زمان بود . در آن مقطع سینماگران مصری به این فکر افتادند که باید فضایی ایجاد کنند تا تولیدات و نگرش بومی خودشان را به نمایش بگذارند. از سوی دیگر  جریان متفکر که مطالبه اش سینمای آوانگارد، متفاوت و متفکر بود به مرور برای بروز مطالباتش فضاهای دیگری مثل نمایش تئاتر در خیابان ها و سالن های نمایش را در اختیار گرفت .

* آیاجنگ جهانی دوم به سیر طبیعی سینمای مصر صدمه زد؟ یا عاملی شد برای تغییر مسیر سینمای مصر ؟(همچنین جنگ شش روزه)

* صد در صد. طبیعی است که جنگ دوم بر کلیه امور مملکت از جمله سینما تأثیر فراوانی گذاشت. در واقع سینمای مصر بیشترین تأثیر را از جنگ دوم پذیرفت. در خلال  این جنگ ها، همانطور که مشکلات بسیاری برای کشور ما ایجاد شد ، سینمای مصر هم تحت تأثیر وقایع دوران خودش بود ،مخصوصا پس از جنگ شش روزه که بر نگرش کلان سیاست گذاران فرهنگی تاثیر فراوان داشت و چرخه تولید و نمایش در مصر از این وقایع تاسی پذیرفت .

*اما پس از جنگ دوم ناگهان میزان تولیدات سینمای مصر روند صعودی به خود گرفت به صورتی که احساس می کنم سینمای مصر پس از جنگ دوم سیر طبیعی خود را پیدا کرد یعنی سینمای متفکر به علاوه تولیدات گسترده عامه پسندانه ؟

- سینمای مصر ادوار مختلفی  را پشت سر گذاشته  است. یکی از مسائلی که بیشترین تأثیر را بر سینمای مصر داشت ، مسائل اقتصادی و اجتماعی بوده است. همانطور که می دانید سینما ی مصر بیشترین تأثیر را بر اقشار مختلف  مردم دارد. در فاصله سالهای ۱۹۴۵ تا انقلاب سال ۱۹۵۲ جامعه با یک تغییر کلان و اساسی مواجه شد اما بازگشت حقیقی به سینمای مصر در سال ۱۹۷۵ محقق شد .از سوی دیگر تحولات سیاسی موجب پایین و بالا رفتن حجم تولیدات در مصر می شد ، بالاترین میانگین تولیدات سینمایی ما در سال ۱۹۸۹ رقم خورده  است که حدود ۹۴ فیلم در سال بوده و کمترین میانگین تولیدات ما در سال ۲۰۰۱ بود که حدود ۶ فیلم در سال ساخته شده است و البته پس از ۲۰۰۱ حجم تولیدات در مصر افزایشی شگرف داشته است اما به سطح مطلوب نرسیده است .

* پس سالن های سینما را چگونه پرمیکنید و چه فیلم هایی نمایش میدهید ؟

- با فیلم های امریکایی ، هندی و... اما به نسبت گذشته بیشتر سالن های سینما در تحولات سیاسی اخیر تعطیل شده است .

* به نظر شما تسخیر سالن های سینمای مصر با تولیدات هالیوودی و بالیوودی به نوعی زنگ خطر نیست؟ آیا چنین روشی در اکران بی محابای تولیدات آمریکایی و هندی، سینمای بومی هر کشوری را نابود می کند  ؟

-  سینما تجارت پر سودی است و طبیعتا نمایش فیلم هالیوودی و تولید داخلی این توزان را برهم نخواهد زد ،منتها باید شرایط سیاسی مصر به تعادل برسد .

* آیا می توان امیدوار بود که کشورهای عربی و ایران به همراه کشورهایی مثل افغانستان ، تاجیکستان ، ترکیه و سایر کشورهای منطقه یک کمپانی چندملیتی تشکیل دهندو تولیدات بومی خودشان را در سینماهایشان نمایش دهند ؟

- امکان ندارد. چون فرهنگ ، دین و سیاست در این کشورها متفاوت است و امکان ندارد یک کمپانی مشترک متولی ساخت تولیدات مشترک سینمایی باشد.از سوی دیگر مصر خود را هالیوود جهان اسلام می داند.

*اما صنعت سینمای مصر متاثر از تحولات سیاسی اخیر است و نیاز به یک خیزش بزرگ دارد، آیا به فکر احیای دوباره صنعت سینما هستید؟

- سینمای مصر  قابلیت های فراوانی دارد اما تحولات سیاسی اخیر موجب کاهش تولیدات شده است . اتفاقا ما با نیت تولید مشترک به ایران آماده ایم اما پاسخ مثبتی از مدیران فرهنگی شما دریافت نکردیم و به نظر می رسد آنها تمایلی برای داد و ستد فرهنگی با کشورهای منطقه ندارند .ضمن اینکه درمیان کشورهای  منطقه تعاملات سیاسی -فرهنگی گسترده صورت نپذیرفته است اما کشورهای خاورمیانه به هیچ وجه تعاملات سینمایی و فرهنگی ندارند و همین امر موجب شده که تولیدات هالیوود بخش اعظمی از سینماهای خاورمیانه را اشغال کند. 

* مردم ایران دوست دارند که  تولیدات مصر و سایر کشورهای عربی را در سینماهای خودشان ببینند ، مخصوصا تولیدات سیاسی مصر که جذابیت های عامه پسندانه ایدئولوژک دارد ،مخصوصا آثاری مثل "دنیا الوطن"،"ناجی العلی"،نامه اعدام ،خدا با ماست ،داستان سرزمین صلح که  چهره واقعی اشغالگران را در فلسطین نشان می دهد ؟

- این مسئله مطالبه شماست به عنوان روزنامه نگار اما خواست مدیران فرهنگی شما نیست ! از ۱۵ سال قبل ، مسئول  کمپانی  فارابی ( آقای امیر اسفندیاری) هر سال در جشنواره های مصر حضور دارند اما تمایلی به داد و ستد فرهنگی ندارند. ما خیلی از فیلم هایی که امکان نمایش در ایران را دارد هر سال به ایشان پیشنهاد کردیم و ....  

* ناراحت کننده است که ما هیچ فیلمی از شما وسینمای مصر  نمایش نداده ایم  و در حال حاضر مسئولین فرهنگی  ما از حضور شما استقبال کافی و وافی نکرده اند در صورتیکه  شما و پدرتان از مفاخر مصر هستید ،من جای مسئولین فرهنگی مملکت از شما عذرخواهی می کنم .

-من با یک لیست بلند بالا از فیلم های ایرانی که مایل به دیدن آن هستم به ایران آمده ام. می خواهم این فیلم ها را با خود به مصر ببرم تا در دانشکده های سینما تدریس کنم. ما دانشکده های  سینمایی بزرگی  در مصر داریم که در این دانشکده ها به صورت مجزا  سینمای امریکا ، اروپا و روس را آموزش می دهیم . واقعا متأسفم که مجالی برای آموزش سینمای ایران را در این دانشکده ها نداریم. من امیدوارم اولین فردی باشم که مبتکر  و احیا کننده دانشکده سینمای ایرانی در مصر باشم. سینما می تواند عرصه ای باشد تا  از طریق توافق بر افکار مشترک و همکاری های مستمر در تولیدات و تکنولوژی بین طرفین ، یک سینمای خاص و جدی را عرضه کنیم که حامل تمام احساسات عربی ، اسلامی و ایرانی باشد  یعنی فضایی ایجاد کنیم که چنین تولیداتی ساخته شود. اگر می خواهید این کار انجام شود باید دولت ها و سیاستمداران  وارد عمل شوند.

*از دریچه و کانال سیاستمداران قطعا این مسئله تحقق نخواهد یافت. اخیرا آقای جنتی وزیر ارشاد ما با وزرای مصری تفاهم نامه هایی فرهنگی امضا کرده اند اما با این وجود هنوز هیچ فیلمی بین دو کشور مبادله نشده است . پس نیاز است که سینماگران مصری و ایرانی در زمینه اکران و مبادله فیلم در دو کشور همدلی نمایند و این بده بستان از مجاری های غیر دولتی صورت پذیرد .

-نمی شود ... برای محقق شدن چنین شیوه ای یعنی تبادل سینمایی  باید متصدیان و متولیان امور(سیاستمداران) وارد عمل شوند. برخی از این فیلم ها  را می توان از طریق کمپانی های خصوصی از ایران خریداری کرد اما  مشکل  اینجاست که  سینمای ایران سازو کاری دولتی دارد و شرکت های تولید و پخش خصوصی شما اصلا تمایلی ندارند که آثارشان مثلا در کشور ما اکران شود و به حضور جشنواره ای قناعت می کنند.

*: آقای دکتر میتوانید بگویید که علت علاقه ی شما به سینمای ایران چیست؟

-من عمدتا عضو کمیته انتخاب جشنواره هایی هستم که در مصر برگزار می شود . صدها فیلم از ایران می آیند که من آنها را دیده ام. برخی را هم انتخاب کرده ام  و به جشنواره های مختلف فرستاده ام . برخی کارگردان های ایرانی مثل کیارستمی ، میلانی ، پناهی و... در جشنواره های مصر موفق به اخذ جوایزی شده اند. اما با این همه  هیچ شناخت کاملی میان نخبگان و فعالان فرهنگی دو طرف وجود ندارد ، افرادی از ایران به جشنواره های مصری آمدند و در این فستیوال ها، جوایزی گرفتند اما تولیداتی که از آنها وارد جامعه مصر شد تولیدات جشنواره ای است و قابلیت اکران عمومی ندارد ،متاسفانه به دلیل عدم تبادلات درست فرهنگی در چند سال اخیر تولیدات خاصی از ایران ندیده ایم که در گیشه جهانی موفق باشد . هرچند گاهی از طریق اخبار متوجه برخی از تولیدات خوب ایرانی می شویم و آنها را تهیه می  کنیم. واقعا به خاطر عدم معلومات کافی بین طرفین در حوزه سیاست و نیز بین نخبگان فعال  فرهنگی در این عرصه نتوانسته ایم متقابلا شناخت کافی از محصولات یکدیگر داشته باشیم .

* جناب دکتر حسینی لطفا  اطلاعاتی در مورد  تولیدات تلویزیونی و سینمای خود بفرمایید تا مخاطبان بیشتر با فعالیت های شما آشنا شوند .

تا به حال ۱۷ سریال کار کرده ام ؛ اولین سریال من «بادهای شرق» بوده است که در خصوص پایان حضور اسلام در اندلس است . دومین کارم « آرزو » بود که تفکرات یک دیکتاتور را به تصویر می کشید. «خیابان ابن برقوق» در خصوص مقاومت مصری ها بر ضد اشغالگران انگلیسی در سال ۱۹۵۰ و « الأقدار » که در خصوص زندگی یکی از علمای بزرگ مصر  ساخته شد، ۵ فیلم سینمایی کار کرده ام . اولین فیلم من « فاتحه بخوان» ؛ در خصوص افرادی است که در قبرستان های مصر زندگی می کنند چون همانطور که می دانید حدود ۵ میلیون نفر از مردم مصر در قبرستان ها به دنیا می آیند ، در همانجا بزرگ می شوند ، ازدواج می کنند ، زندگی می کنند و می میرند!؟ من فیلمی در خصوص مشکلات این افراد ساخته ام. فیلم دوم من به نام «یوم کیبور» است . روز کیبور یک اصطلاح یهودی است در خصوص حمله اسرائیل به مصر و تصرف صحرای سینا و... انشاءالله بنا دارم دو فیلم درخصوص انقلاب جدید مصر بسازم.

* آیا با فیلمسازان ایرانی جهت همکاری های مشترک مذاکراتی داشتید؟

- همکاری مشترک بین افراد و کمپانی های خصوصی بسیار آسان و ممکن است اما همانطور که اشاره کردم اساس سینمای ایران عملا دولتی است .من و فیلمسازانی مثل من  آمادگی لازم را برای ایجاد چنین بستری را داریم اما  تفاهمات اولیه باید میان دولت ها ، سیاستمداران و مدیران فرهنگی شما اتفاق بیفتد و  به این سادگی امکان پذیر نیست،چنین اتفاقی بیفتد.

* منظور من هم همکاری بین افراد بود . به صورت خصوصی و غیردولتی.

-با آقایان سلحشور و شورجه و... ملاقاتهایی داشتم و انشاءالله همکاری های جدی صورت خواهد پذیرفت. اما شما از من پرسیدید چرا فیلم های مصری در ایران اکران نمی شود. بگذارید من هم بپرسم که فیلم های شما در کجای  دنیا اکران می شود که در مصر اکران شود؟ سینمای ایران تولیدات خوبی دارد اما تولید فقط یک مسئله است ،سوی دیگر جریان تولید، پخش و عرضه جهانی است که متاسفانه مدیران فرهنگی شما تمایلی به پخش جهانی ندارند . بخش اعظمی از تولیدات شما صرف نمایش در جشنواره ها ساخته می شود و مخاطب جهانی ندارد و باید فکری برای این معضل بکنید .

* منظور من از آن سؤال ، خرده گرفتن به سینمای مصر نبود که شما از سینمای ایران خرده گرفتید ، بلکه اشاره به عدم روابط مناسب فرهنگی میان دو ملت مسلمان مصر و ایران بود.

- حرف من هم همین است که واقعا هیچ یک از تولیدات شما که قابلیت نمایش عمومی در کشور مصر را داشته باشد را تا به حال درباه اش نشنیده ایم  و سینمای ایران با این همه حضور جشنواره ای  و تولیدات بزرگ چرا اقدامی در زمینه روابط و مبادلات فرهنگی بهتر انجام نداده است؟ امیدوارم شرایط فراهم شود که فیلم های ایرانی در مصر نمایش داده شود و فیلم های مصری امکان نمایش در سینماهای ایرانرا پیدا کنند .